مزاج قلب هشت نوع است:
قلب گرم
نبض محکم ،نفس های عمیق ،سریع و پی در پی ، شجاع و نشاط کار کردن و احساس خستگی ندارد و اگر گرمی بیشتر باشد فرد شتابزده ، سریع خشم میگیرد ، سینه پهن و در حوالی آن موی بسیار دارد.
لازم به ذکر است که اگر سینه پهن و اندازه سر نسبت به آن کوچک باشد دلالت بر قلب گرم است ولی اگر سینه تنگ و سر بزرگ دارد نشان از قلب سرد است.
با گرمی قلب همه بدن گرم است مگر اینکه مزاج کبد سرد باشد و با مزاج قلب برابری کند و مزاج بدن را سرد کند.
قلب سرد
نبض و نفس ضعیفی دارد و فرد دائم احساس خستگی می کند ، سینه خالی از مو است .
با سردی قلب باشد همه بدن سرد است مگر اینکه مزاج کبد گرم باشد و با مزاج قلب برابری کند و همه بدن را گرم کند.
قلب خشک
نبض کند و به واسطه آن فرد هم آهسته می شود ، به سختی خشم می گیرد ولی اگر خشمگین شود بسیار طولانی خواهد بود ،
با خشکی قلب همه بدن خشک است مگر اینکه مزاج کبد تر باشد و با مزاج قلب برابری کند و همه بدن را تر کند.
قلب تر
نبض نرم است ، فرد زودتر در هر کاری متحول و تغییر میکند و زود خشم گیرد و زودتر خاموش می شود.
با تری قلب همه بدن تر می شود مگر اینکه مزاج کبد خشک باشد و با مزاج قلب برابری کند و همه بدن را خشک گرداند.
قلب گرم و خشک
نبض و نفس کندتر،عظیم ،سریع و پی در پی می باشد،سینه و حوالی آن موی بسیار است،فرد چابک،زود خشم گیرد ولی دیر خاموش شود ،
قلب گرم و تر
نبض و نفس محکم و سریع و پی در پی نیست و فرد نسبتا چابک نه در حد فرد با مزاج قلب گرم و خشک ، سینه و اطراف آن موی زیادی ندارد ،زود خشمگین شود و سریع خاموش شود.
قلب سرد و تر
نبض نرم ، احساس خستگی می کند ،سینه و اطراف آن مویی ندارد،فرد سازنده و لجوج نیست.
قلب سرد و خشک
نبض کند و ضعیف ، نفس معتدل و معمولی ،سینه مویی ندارد ، احساس خستگی میکن ولی نه به اندازه قلب با مزاج سردوتر،فرد نسبتا کندی هست و با نشاط نسیت ، خشمگین نمی شود وای اگر خشمگین شود کینه ی آن باقی می ماند.
منبع : کتاب اول ذخیره خوارزمشاهی